รอยใบลานสโมสร

อำมาตย์เอก พระยาพายัพพิริยกิจ (เป้า จารุเสถียร) กระทรวงมหาดไทย           อำมาตย์เอก พระยาพายัพพิริยกิจ (เป้า จารุเสถียร) ต.ม., จ.ช., ว.ป.ร.๔, ร.จ.พ. บุตรขุนศรีพลภักดิ์ เกิดเมื่อวันที่ ๘ พฤษภาคม ๒๔๒๔ ประวัติส่วนตัวของท่านในวัยเยาว์จะเป็นอย่างไรนั้น ผู้เขียนยังค้นไม่พบหลักฐาน แต่ทางด้านการศึกษานั้น ท่านได้เข้าเป็นนักเรียนของโรงเรียนมหาดเล็กที่ตึกยาว ข้างประตูพิมานชัยศรีทางฝ่ายตะวันตก ในราวปี พ.ศ. ๒๔๔๒ ดังปรากฏในพระนิพนธ์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เรื่อง โรงเรียนมหาเล็กหลวง ความว่า “...เมื่อแรกตั้งโรงเรียนมหาดเล็ก กำหนดจะรับนักเรียนเพียง ๕๐ คน พอเปิดโรงเรียนแล้วไม่ช้าก็มีคนสมัครเป็นนักเรียนพอต้องการ ส่วนการฝึกสอนในปีแรกสอนแต่ภาคที่หนึ่งคือวิชาเสมียน ให้ครูหัดเสมียนในกระทรวงมหาดไทยมาเป็นผู้สอน ขึ้นปีที่สองมีนักเรียนสอบความรู้สำเร็จ ๗ คน พระยาวิสุทธิสุริยศักดิ์ นำถวายตัวเป็นมหาดเล็กหลวงเป็นครั้งแรก คือ:- ๑. นายขวัญ ณ ป้อมเพชร            ภายหลังได้เป็น พระยาจงรักษ์นรสีห์ ๒. นายเลื่อน ณ ป้อมเพชร           ภายหลังได้เป็น พระยาชวกิจบรรหาร ๓. นายสว

ก่อน “เดือนตุลาคม”   จะผ่านพ้นไป...  รอยใบลานขอย้อนรำลึกเดือนแห่งความวิปโยค หรือเดือนแห่งการสูญเสียของพระราชวงศ์จักรี โดยนอกจากจะเป็นเดือนที่พระมหากษัตริย์เสด็จสวรรคตถึง ๓ รัชกาล แล้ว ยังเป็นเดือนแห่งสวรรคตและสิ้นพระชนม์เจ้านายหลายพระองค์ด้วยกัน ตามที่รวบรวมไว้ในเบื้องต้นปรากฏพระนาม ๑๙ พระองค์ ดังนี้ ๑ ตุลาคม ๒๔๑๑ เป็นวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๑ ตุลาคม ๒๕๓๔ เป็นวันสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมพลฑิฆัมพร พระโอรสในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศวร์   ๑๐ ตุลาคม ๒๓๙๕ เป็นวันสวรรคตของสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี บรมอัครราชเทวี ในรัชกาลที่ ๔ พระชนนีในสมเด็จเจ้าฟ้าชายโสมนัส ๑๐ ตุลาคม ๒๔๗๕ เป็นวันสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา   ๑๐ ตุลาคม ๒๕๒๘ เป็นวันสิ้นพระชนม์ของพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ในรัชกาลที่ ๖ พระชนนีในสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตน์ราชสุดาสิริโสภพัณณวดี     ๑๑ ตุลาคม ๒๔๗๔ เป็นวันสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ๑๑ ตุลาคม ๒๔๓๒ เป็นวันสิ้นพ

สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กับสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี (ต่อมาได้รับการเฉลิมพระอิสริยยศเป็น “สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า) เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันที่ ๑ มกราคม ๒๔๓๔ (๒๔๓๕ ตามปฏิทินใหม่) ณ พระตำหนักในพระบรมมหาราชวัง มีพระสกุลยศเมื่อแรกพระราชสมภพเป็น “สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้า” ชาววังออกพระนามอย่างลำลองว่า "ทูลหม่อมแดง"  จากนั้นได้รับพระราชทานพระนามและเฉลิมราชพระอิสริยยศมาโดยลำดับ สรุปได้ดังนี้ ๒ กุมภาพันธ์ ๒๔๓๔ (๒๔๓๕ ตามปฏิทินใหม่) ในการพระราชพิธีสมโภชเดือน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระนามสมมติว่า “สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลเดช นเรศวรมหาราชาธิบดินทร์ จุฬาลงกรณินทรวรางกูร สมบูรณ์เบญจพรศิริสวัสดิ์ ขัตติยวโรภโตสุชาติ คุณสังกาศเกียรติประกฤษฐ ลักษณะวิจิตรพิสิฐบุรุษชนุตมรัตน์พัฒนศักดิ์ อรรควรราชกุมาร” ๑๐ มกราคม ๒๔๔๖ (๒๔๔๗ ตามปฏิทินใหม่) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ

จดหมายเหตุรายวันของบาทหลวง เดอ ซัวซีย์ ผู้ช่วยมองสิเออร์ เลอ เชอวาเลีย เดอ โชมอง ราชทูตของพระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ ซึ่งเข้ามาเจริญทางพระราชไมตรีกับกรุงศรีอยุธยา เมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๘ ได้บันทึกเหตุการณ์วันที่เข้าเฝ้าถวายพระราชสาสน์แด่สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ณ พระที่นั่งสรรเพชญปราสาท ในพระราชวังหลวงกรุงศรีอยุธยา เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑๘ ตุลาคม พ.ศ.๒๒๒๘ “...ท่านราชทูตซึ่งในขณะนั้นยังสวมหมวกอยู่ในท่าเดิมก็ลุกขึ้นยืน แล้วก็ถอดหมวกออก หันหน้ามาทางข้าพเจ้า ถวายคำนับพระราชสาสน์ แล้วจึงเชิญพระราชสาสน์ไปจากข้าพเจ้า เดิรตรงไปยังพระโธรน ข้าพเจ้าจำต้องชี้แจงเหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นในขณะนี้ให้ท่านฟังบ้าง มองสิเออร์ คอนสตันซ์ พยายามจัดการทุกสิ่งทุกอย่างเป็นทางช่วยเหลือมิให้เสื่อมเสียขนบธรรมเนียมประเพณีฝ่ายบุรพะทิศประเทศ คือ จะไม่ยอมให้พระเจ้ากรุงสยามรับพระราชสาสน์ด้วยพระองค์เอง   มองสิเออร์ คอนสตันซ์ เคยให้ความเห็นว่า ควรจะวางพานพระราชสาสน์ลงบนปลายไม้ปิดทอง แล้วชูขึ้นถวายก็จะสูงถึงพระโธรนที่ประทับได้โดยสะดวก อีกประการหนึ่งท่านราชทูตก็ได้รับคำบอกเล่ามาแล้วว่า พระโธรนเลื่อนลงมาให้ต่ำก็ได้ หรือมิฉะนั้น

บันทึก เรื่อง นายกรัฐมนตรีมาเฝ้าสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศฯ วันที่ ๒ มีนาคม พ.ศ.๒๔๗๗ (สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ผู้สำเร็จราชแทนพระองค์ในขณะนั้น  : ที่มา  https://commons.wikimedia.org/wiki/ ) ) วันนี้ เวลา ๑๗.๑๐ น. นายพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา นายกรัฐมนตรี กับนายนาวาตรี หลวงธำรงนาวาสวัสดิ์ เลขาธิการคณะรัฐมนตรี และหม่อมเจ้าวรรณไวทยากร วรวรรณ ที่ปรึกษาสำนักนายกรัฐมนตรี ได้มาเฝ้าสมเด็จเจ้าฟ้ากกรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ (พระยศในขณะนั้น ภายหลังได้รับโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาขึ้นเป็น “กรมพระยา”) ณ พระที่นั่งราชกรัณยสภา (พระที่นั่งกรัณยสภา ในพระบรมมหาราชวัง : ที่มา http://radio.rmutp.ac.th/ ) นายกรัฐมนตรี กราบทูลว่า ได้รับลายพระหัตถ์ที่พระราชทานไปว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้มีพระราชหัตถเลขาทรงสละราชสมบัติ พระราชทานแก่เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศวันนี้ และมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งว่า ตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์เป็นอันพับไป ในวันที่ทรงลงพระปรมาภิไธยในพระราชหัตถเลขาทรงสละราชสมบัติ จะทรงลงพระนามในเอกสารอันใดไม่ได้อีกต่อไป ฉะนั้น บรรดาหนังสือราชการในหน้าที่ผู้สำเร็